Czym jest uzależnienie
Uzależnienie jest nabytą silną potrzebą wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji. Określa się je także jako ryzykowne, wymykające się spod kontroli zachowanie, które przejawia się we wszystkich sferach, obejmując procesy psychiczne, reakcje cielesne i zachowanie. Główną cechą uzależnienia jest utrata kontroli – skutkuje to kompulsywnym dążeniem do zażycia substancji uzależniającej lub wykonywania pewnego działania (uzależnienie behawioralne).
Objawy uzależnienia
Uzależnienie od substancji bądź zachowania jest zjawiskiem wieloaspektowym, oznacza to, że wyraża się zarówno w sferze poznawczej, emocjonalnej jak i behawioralnej. Dążenie do zażycia substancji bądź podjęcia zachowania zaczyna przesłaniać wszelkie inne cele i wartości i staje się główną potrzebą, wokół której człowiek organizuje swoje życie. O uzależnieniu mówimy, kiedy występują trzy lub więcej z poniższych objawów:
– silne pragnienie lub poczucie przymusu używania substancji lub podejmowania określonych czynności – pragnienie to nie od początku jest uświadamiane; początkowo może przejawiać się zwiększoną drażliwością, irytacją, kiedy niemożliwe jest zaspokojenie potrzeby. Zażycie substancji lub wykonanie działań, przynosi chwilową ulgę i daje ukojenie;
– utrata kontroli – przejawia się ona zarówno w niemożności powstrzymania się od zażycia danej substancji, czy podjęcia danego działania, jak i przerwania go czy kontrolowanego zakończenia;
– objawy zespołu odstawiennego – skutki używania substancji u osoby uzależnionej są silniejsze i dłużej trwające niż w przypadku osoby nieuzależnionej, co sprzyja ponownemu sięgnięciu po substancję, w celu ukojenia bólu objawów odstawiennych. Objawy te są różne w zależności od przyjmowanych substancji, ale pojawiają się także przy uzależnieniach behawioralnych, kiedy dane działanie zostaje przerwane albo nie może zostać zrealizowane. Do objawów odstawiennych zalicza się:
- objawy fizjologiczne: bezsenność, nadmierna potliwość, drżenie rąk, ból głowy, tachykardia, nudności lub wymioty, osłabienie bądź pobudzenie psychoruchowe;
- objawy psychologiczne: wstyd, poczucie winy, nasilona lękliwość, rozdrażnienie, zirytowanie, stany depresyjne, zachowania agresywne;
– zmieniona (najczęściej zwiększona) tolerancja – oznacza to, że potrzeba większej ilości danej substancji lub dłuższego bardziej intensywnego działania, by uzyskać oczekiwany efekt; może przejawiać się to tzw. “mocną głową”;
– zaniedbywania innych działań, które wcześniej sprawiały przyjemność – działania, które wcześniej były źródłem radości, pozwalały się zrelaksować, odprężyć, czy były po prostu ważne, schodzą na dalszy plan, nie liczą się już tak bardzo, jak te związane z uzależnieniem od substancji bądź uzależnieniem behawioralnym;
– występowanie szkodliwych następstw używania substancji bądź zachowań uzależniających – pomimo świadomości szkodliwości danego zachowania i niekorzystnych skutków, które stają się coraz bardziej odczuwalne, osoba nie rezygnuje ze spożywania danej substancji czy danego zachowania
Rodzaje uzależnienia
Uzależnienie może dotyczyć zarówno substancji – alkoholu, leków, nikotyny, narkotyków, jak i zachowań (uzależnienia behawioralne) – hazardu, zakupoholizmu, seksoholizmu, pracoholizmu, korzystania z telefonu komórkowego, kompulsywnego objadania się, oglądania pornografii itp.
Diagnoza i kontrakt terapeutyczny
Leczenie uzależnienia rozpoczyna się od dokładnego przyjrzenia się problemowi, z jakim zgłasza się pacjent. Są to 2 – 3 spotkania diagnostyczne, na których specjalista terapii uzależnień przygląda się, jaką rolę w życiu pacjenta pełni dane zachowanie oraz ocenia konsekwencje podejmowanych działań i zachowań. Terapeuta może zdiagnozować uzależnienie albo szkodliwe używanie substancji lub szkodliwość danego zachowania. W zależności od diagnozy i gotowości pacjenta do podjęcia wspólnej pracy, ustalany jest kontrakt, zawierający w sobie cele i zasady terapii, prawdopodobny czas trwania, płatność, etc. W przypadku np. używania alkoholu, gdy terapeuta nie zdiagnozuje uzależnienia od alkoholu lecz szkodliwe używanie substancji, możliwa jest terapia nastawiona na ograniczenie picia.
Leczenie
Leczenie uzależnienia może odbywać się w formie grupowej, indywidualnej bądź łączonej. Czasami przed podjęciem terapii ambulatoryjnej, konieczne jest odbycie detoksu (odtruwania organizmu) i / lub leczenia stacjonarnego. Terapia ambulatoryjna może też być wspierana udziałem w grupach wsparcia, czy mitingach np. AA.
Psychodynamiczna terapia uzależnień
W psychodynamicznym sposobie myślenia o człowieku zwraca się uwagę na nieświadome motywy wpływające na funkcjonowanie, np. na nieuświadomione konflikty między sprzecznymi dążeniami albo na deficyty objawiające się brakiem wewnętrznego poczucia bezpieczeństwa. Teorie psychodynamiczne odnoszą się również do uzależnienia – pomagają rozumieć człowieka, który ma problem z uzależnieniem. Wczesne relacje z pierwszymi opiekunami, najczęściej rodzicami są punktem wyjścia do budowania wewnętrznego poczucia bezpieczeństwa, zdolności samouspokajania się czy umiejętności regulowania emocji. Niezbyt dostrojeni do dziecka opiekunowie, doświadczenie opuszczenia bądź zaniedbania, przekraczanie granic dziecka, nadużycia, przemoc to są sytuacje, które zaburzają poczucie bezpieczeństwa, zdolność regulacji emocji. Wprowadzają chaos, lęk, przerażenie, stają się traumatycznym doświadczeniami, które nie dają wzorca samouspokajania się, uniemożliwiają bądź blokują zdolność rozwoju emocjonalnego, budowania wewnętrznej stabilności i spokoju.
Kiedy niemożliwe jest samouspokojenie, sięgnięcie do wewnętrznych zasobów, osoba szuka na zewnątrz substancji bądź zachowań, które pozwolą na ukojenie bólu, staną się narzędziem czy sposobem regulacji emocji. Droga do uzależnienia nie zawsze jednak jest identyczna, dlatego nie ma reguł, które pasowałyby do każdego. Uzależnienie powstaje w wyniku interakcji wielu czynników (biologicznych, psychicznych, społecznych), przez co każda osoba wymaga indywidualnego podejścia. Historia każdej osoby jest odmienna, dlatego wymaga poznania i indywidualnego podejścia. procesie psychoterapii ważne jest zwiększanie rozumienia trudności, jakich doświadcza pacjent, w nawiązywaniu, budowaniu i utrzymywaniu bliskich relacji. Istotne w tym jest badanie swoich emocji (służące lepszemu rozumieniu ich źródeł) oraz rozumienie pojawiających się trudności w wyrażaniu ich. Często wzorce emocjonalne, które pojawiają się w naszym dorosłym życiu mają swoje korzenie w przeszłości. Sposoby reagowania, obrony sprawiające trudność w życiu dorosłym, zazwyczaj były najbardziej adekwatnymi i możliwymi sposobami radzenia sobie z trudnościami w dzieciństwie. To co dopasowane do wieku i możliwości dziecka, pomocne w tamtym okresie, staje się nieadaptacyjne w życiu dorosłym. Dlatego też zrozumienie przyczyn kształtowania się takich a nie innych wzorców emocjonalnych i wzorców zachowania jest ważnym elementem psychoterapii. Zwiększenie rozumienia i samoświadomości przeżywanych emocji pozwala ujrzeć własne doświadczenie w szerszej perspektywie przez co często ukazuje możliwości reagowania, czy radzenia sobie z trudnościami, które wydawały się być poza zasięgiem pacjenta. Perspektywa dorosłego może być inna niż perspektywa dziecka i lęki oraz obawy tamtego okresu, choć czasem paraliżujące, nie muszą być realne i adekwatne do rzeczywistości.
Psychodynamiczna psychoterapia uzależnień opiera się nie tylko zwiększaniu samoświadomości, ale także doświadczaniu i nauce nawiązywania szczerych relacji, budowaniu bliskości, a także zależności. Podczas sesji analizie i rozumieniu poddawane są relacje uzależnionego z otoczeniem, jego przeszłe doświadczenia i wspomnienia, które warunkują późniejsze zachowania. Leczone i analizowane są zaburzenia wzorców przywiązania.
Substancje takie jak alkohol, narkotyki czy nałogowe zachowania są substytutem więzi i relacji. Pozwalają na chwilowe ukojenie cierpienia, niemierzenia się z samotnością, czy doraźną przyjemność. Substancja bądź zachowanie w przeżyciu osoby uzależnionej wydają się być jedyną opcją poradzenia sobie z trudnościami, nie ma alternatywy. Dlatego terapia uzależnień polega nie tylko na zwiększaniu samoświadomości, ale i szukaniu, uczeniu się, trenowaniu innych sposobów radzenia sobie z napięciem wywołanym przez trudne do zniesienia emocje. I nie muszą to być tylko tzw. „negatywne” emocje takie jak złość, smutek, lęk, ale także radość, ekscytacja, podniecenie mogą rodzić rodzić trudne do zniesienia pobudzenie.
Poznawczo-behawioralna terapia uzależnień
Psychoterapia uzależnienia ugruntowana w podejściu poznawczo – behawioralnym oznacza duży nacisk na psychoedukację dotyczącą uzależnienia oraz zadania związane z treningami umiejętności służących zdrowieniu. Terapia rozpoczyna się od zgłębiania przez pacjenta wiedzy o objawach jego uzależnienia, o tym jak działają mechanizmy uzależnienia, jak przekłada się teoria na jego osobiste doświadczenia. Celem jest to, by osoba uczestnicząca w procesie terapii nauczyła się żyć ze swoją chorobą, jaką jest uzależnienie. W terapii ważna jest osobista motywacja pacjenta i chęć dążenia do utrzymywania abstynencji.
Podejście behawioralne do terapii uzależnień opiera się na mechanizmie wzmocnień pozytywnych i negatywnych oraz na mechanizmach naśladowania i społecznego uczenia się. Substancje psychoaktywne oraz zachowanie kompulsywne początkowo powodują zmniejszenie napięcia I przynoszą ulgę oraz są źródłem pozytywnych doznań – zarówno emocjonalnych (poczucie rozluźnienia, euforii) jak i społecznych (łatwiejsze nawiązywanie relacji, osiąganie celów towarzyskich). Istotny jest też element naśladowania i społecznego uczenia się. Powielanie zachowań osób znaczących, podziwianych czy takich, do roli których aspirujemy, powoduje wzrost poczucia własnej atrakcyjności.
Zachowania związane z uzależnieniem wzmacniane są przekonaniami i myślami automatycznymi (element poznawczy). Myśli automatyczne mogą być wyzwalane przez czynniki zewnętrzne (takie jak sytuacja, jakieś zdarzenia) oraz czynniki wewnętrzne (samopoczucie, wyobrażenia, skojarzenia, wspomnienia). Nieuświadomione myśli automatyczna są przymusowe i skutkują uruchomieniem dezaptacyjnych pragnień (silne pragnienie zażycia substancji psychoaktywnej lub poddanie się uzależniającej czynności) i zachowań.
Terapia poznawczo- behawioralna skupia się na zmianie dysfunkcjonalnych myśli i zachowań, które przyczyniają się do uzależnienia. Obejmuje ona wiele technik terapeutycznych, m. in. ekspozycję, metodę systematycznej desensytyzacji, zapobieganie nawrotom, rozwiązywanie problemów oraz treningi umiejętności społecznych i umiejętności radzenia sobie. Część behawioralna skupia się na zmianie zachowań poprzez zmianę nawyków, uczenie się bardziej adaptacyjnych zachowań, zdobywanie nowych umiejętności, np. uczenie się zachowań asertywnych. Część poznawcza to praca nad urealnianiem przekonań, przeformułowywaniem tych szkodliwych, podtrzymujących uzależnienia na bardziej racjonalne, adaptacyjne i prozdrowotne.
Podsumowanie możliwości terapii uzależnień we wrocławskim ośrodku
Do naszego Ośrodka zapraszamy zarówno osoby uzależnione, zagrożone uzależnieniem jak i również osoby, które ukończyły program terapii podstawowej w innym miejscu. Istnieje możliwość kontynuowania terapii na etapie pogłębionym, gdzie głównymi celami do pracy jest praca nad poczuciem winy, budowaniem poczucia własnej wartości czy budowanie relacji, etc.
W Ośrodku prowadzimy terapię uzależnień ugruntowaną w podejściu poznawczo – behawioralnym oraz psychodynamiczną terapię uzależnień, która odwołuje się do teorii więzi i (zaburzonej) zdolności budowania bezpiecznych relacji z ludźmi.
Szeroki zespół specjalistów oferuje także pomoc osobom współuzależnionym i pochodzącym z rodzin dotkniętych problemem uzależnienia.
