Terapia grupowa – na czym polega i jakie są jej korzyści?

Terapia grupowa zyskuje coraz większą popularność. Wzrastająca świadomość leczących się osób na temat skuteczności terapii grupowej wpływa na wykorzystywanie jej w terapii różnych zaburzeń psychicznych.

Spis treści:

• Terapia grupowa – na czym polega?
• Terapia grupowa – dla kogo?
• Terapia grupowa – rola terapeuty
• Rodzaje grup – grupy otwarte i zamknięte
• Grupa wsparcia
• Grupa rozwojowa
• Grupa psychoterapeutyczna
• Terapia grupowa – czynniki leczące

Terapia grupowa – na czym polega?

„Według analizy grupowej człowiek jest przede wszystkim istotą społeczną, a nie indywidualną […] ludzie rozwijają się, pozostając we współzależności”¹.

Jesteśmy istotami relacyjnymi, a potrzeba relacji, nawiązywania kontaktu i budowania więzi z innymi uznawana jest za jedną z podstawowych potrzeb człowieka. Relacje odgrywają ważną rolę w życiu każdego już od pierwszych dni życia. Tuż po narodzinach stanowią gwarancję przeżycia, bowiem tylko ze wsparciem innych noworodek jest w stanie przetrwać i prawidłowo się rozwijać. Z czasem relacje z innymi zaczynają zaspokajać nasze koleje potrzeby – bezpieczeństwa, przynależności, uznania i szacunku. W zwierciadle relacji z innymi kształtuje się także nasza tożsamość, wyobrażenie zarówno własnej osoby, jak i świata, jaki nas otacza. To, jaki obraz świata w sobie nosimy, przez pryzmat jakich doświadczeń i przekonań interpretujemy fakty, które stają się naszym udziałem, albo których jesteśmy obserwatorami, także zależy od naszych wcześniejszych doświadczeń z innymi ludźmi.

Dlatego też w grupie, poprzez doświadczenie relacji z innymi uczestnikami oraz prowadzącymi możemy lepiej poznać i zrozumieć siebie. Grupa psychoterapeutyczna to jednak nie tylko miejsce, w którym odtwarzamy nasze relacje z innymi. Grupa daje także możliwość zmiany dotychczasowych postaw, zachowań, przekonań oraz wypróbowywania w bezpiecznych warunkach nowych sposobów bycia, nawiązywania i podtrzymywania więzi.

Dzieje się tak, ponieważ podczas psychoterapii grupowej odtwarzamy nasze relacje z ludźmi spoza grupy. Dlaczego bowiem miałoby być inaczej? Wchodząc w grupę, wnosimy przekonania na temat świata, na temat innych ludzi, a w końcu i na swój własny. Te przekonania wpływają na naturalne dla nas reakcje na dane sytuacje, uruchamiają typowe postawy. Jeżeli świat jawi nam się jako zagrażający, to i na grupie dostrzeżemy niebezpieczeństwo, przed którym będziemy starali się uchronić, na przykład wycofując się, nie otwierając zbytnio. Jeżeli na co dzień czujemy, że musimy walczyć o swoje, to i w grupie dostrzeżemy osoby, z którymi będziemy musieli rywalizować. Dostrzeżenie, przy pomocy psychoterapeutów i pozostałych uczestników charakterystycznych dla nas wzorców wchodzenia w relacje to pierwszy krok do zmiany. Świadomość tego, jak nawiązujemy i budujemy kontakt z innymi, umożliwia nam zadanie sobie pytania, czy chcemy spróbować inaczej.

Charter grup psychoterapeutycznych pozwala też na próbowanie nowych zachowań, przełamywanie dotychczasowych schematów działań, eksperymentowanie z nowymi sposobami bycia. Żeby było to możliwe, grupy muszą dawać poczucie bezpieczeństwa i oparcia, dlatego też udział w grupie wiąże się z przestrzeganiem kilku podstawowych zasad.

Terapia grupowa – dla kogo?

Terapia grupowa zalecana jest przede wszystkim osobom, które odczują trudności w relacjach z innymi. Można inaczej powiedzieć, że praca w grupie, z innymi ludźmi jest dla tych, których tych innych unikają, boją się, wstydzą, nie lubią, czują się znudzeni bądź poirytowani większością swoich relacji.

Terapia grupowa wskazana jest:

• dla osób, które mają trudność w nawiązywaniu nowych relacji lub ich utrzymywaniu,
• dla osób, które obawiają się bliskości,
• dla osób, które w relacjach z innymi mają tendencję do wycofywania się,
• dla osób, które zbyt mocno angażują się w relacje z innymi, pozwalają im decydować o swoim życiu i obawiają się samodzielności,
• dla tych, którzy są impulsywni, którym trudno zapanować nad swoimi emocjami i zachowaniami,
• dla tych, którzy nie rozumieją swoich emocji, nie umieją ich nazwać, nie wiedzą, jak je adekwatnie wyrażać,
• dla osób odczuwających pustkę w życiu, zmagających się z brakiem celu i motywacji do działania,
• dla osób doświadczających stanów lękowych, obniżonego nastroju i nawracających kryzysów psychicznych,
• dla osób mających trudność z samoakceptacją i odczuwających silną presję oczekiwań innych.

Terapia grupowa – rola terapeuty

Najczęściej terapia grupowa prowadzona jest przez specjalistów (psychologów, psychoterapeutów, pedagogów, trenerów grupowych), ale mogą także mieć charakter samopomocowy. W przypadku grup samopomocowych wszyscy uczestnicy doświadczają tej samej trudności, często jednak jedna osoba (czy kilka osób z grupy), z dużym doświadczeniem i stażem w grupie pełni funkcję lidera.

Grupy psychoterapeutyczne prowadzone są przez, zazwyczaj dwóch, psychoterapeutów. Praca w parze zapewnia grupie nie tylko ciągłość – nieobecność jednego psychoterapeuty nie powoduje odwołania sesji, ale i różnorodność perspektyw odniesienia. Dwóm osobom (czasem jeszcze ze wsparciem obserwatorów) łatwiej jest „objąć rozumieniem” grupę, na którą nie tylko składa się kilka osób, ale osób o różnym sposobie bycia, różnych wrażliwościach, doświadczeniach, historiach, sposobach bycia. Grupę, w której tworzy się relacje, podgrupy i diady. Dwóch prowadzących pomaga jednak nie tylko łatwiejszemu zrozumieniu różnorodności grupy, ale także wnosi na grupę własną różnorodność.

Zadania psychoterapeutów grupowych różnią się w zależności od etapu, na jakim znajduje się grupa. Na początku psychoterapeuci, jak dobrzy rodzice, muszą stworzyć warunki do pracy – zadbać o czas miejsce oraz zebrać grupę. Od pierwszego spotkania, a praktycznie to już od etapu konsultacji, pracują na rzecz tego, by grupa miała bezpieczne i stabilne warunki do powstania, rozwoju i pracy.

Podczas pierwszych spotkań prowadzący uczą grupę uważności na siebie, komentując to, co się dzieje, wnosząc perspektywę „tu i teraz”. Z czasem uczestnicy w grupie przejmują to spojrzenie i nie tylko opowiadają swoje historie, ale zaczynają odnosić się do siebie nawzajem, rozmawiać i poznawać się nie tylko poprzez swoje opowieści. Taka bezpośrednia perspektywa daje możliwość nawiązywania więzi, lepszego rozumienia własnych odczuć w relacjach z innymi, zwiększania samoświadomości i wprowadzania zmiany.

Psychoterapeuci pełnią jeszcze jedną ważną rolę w grupie – stanowią istotnych punkt odniesienia. Widać to szczególnie, gdy rozmawiająca przed sesją grupa milknie, gdy na salę wchodzą prowadzący. Jak pisze Yalom, „przybycie terapeuty nie tylko przypomina grupie o jej zadaniu, ale także budzi w każdym członku konstelacje dziecięcych uczuć wobec dorosłego, nauczyciela, osoby oceniającej […] obecność terapeuty jest często doświadczana jako srogie przypomnienie powinności związanych z wiekiem dorosłym”².

Z tej perspektywy obecność prowadzonych grupę pozwala jej uczestnikom zmierzyć się nie tylko z „rodzeństwem” czy rówieśnikami, odniesieniem do których są inni uczestnicy, ale także z „rodzicami”. Relacje z prowadzącymi pozwalają na analizowanie, lepsze rozumienie i dają możliwość zmiany postaw w takich kwestiach jak zależność, autonomia, bunt, relacje z autorytetami czy rodzicami.

Rodzaje grup – grupy otwarte i grupy zamknięte

Grupy psychoterapeutyczne mogą być: otwarte lub zamknięte, ograniczone w czasie (termin zakończenia grupy jest ustalony i znany w momencie rozpoczęcia) lub mieć charakter ciągły. Grupa otwarta oznacza, że na dowolnym etapie jej trwania do grupy, w miarę wolnych miejsc, mogą dołączyć nowe osoby. Zazwyczaj członkowie grupy informowani są z wyprzedzeniem o tym, że do grupy dołączy ktoś nowy, pozwala to na przygotowanie się, przyjrzenie się swoim uczuciom, rozmowę o wyobrażeniach i fantazjach, jakie budzi nowa osoba w grupie. Świadomość naszych oczekiwań pozwala z większym zrozumieniem zmierzyć się z nową sytuacją, która może budzić zarówno lęk jak i nadzieję oraz zrozumieć późniejsze uczucia takie jak np. rozczarowanie, złość, irytację czy ulgę.

W przeciwieństwie do grup otwartych grupa zamknięta oznacza, że po jej rozpoczęciu nie dołączy nikt nowy, a spotkania odbywają się w ustalonym składzie. Zdarzają się jednak wcześniejsze rezygnacje z uczestnictwa w grupie, wypadnięcia z terapii, co powoduje, że skład grupy się zmniejsza, a grupa mierzy się ze stratami.

Te formalne rozróżnienia niosą ze sobą wiele emocjonalnych konsekwencji dla uczestników i całej grupy. Jak już wspominano, grupy otwarte mierzą się co jakiś czas z doświadczeniem dołączania nowych uczestników grupy. Tak jak pojawienie się młodszego rodzeństwa, tak i nowe osoby dołączające do grupy wzbudzają wiele fantazji, oczekiwań, lęków i nadziei. Na to, że jest to ważne emocjonalnie wydarzenie wskazuje chociażby fakt, że w takich momentach grupa zazwyczaj „zatrzymuje się” na chwilę w swoim procesie. Na dany moment przyjęcie (bądź nie) do grupy danej osoby staje się głównym zadaniem grupy.

Z kolei uczestnicy grup zamkniętych, nie muszą mierzyć się z doświadczeniem pojawienia się „młodszego rodzeństwa” na grupie, jednak przez to każde odejście uczestnika, każda taka utrata wybrzmiewa mocniej, ponieważ nie można jej „złagodzić” pojawieniem się nowej osoby, co nie tylko zapełnia puste miejsce, ale i przekierowuje uwagę ze straty na radzenie sobie z innym doświadczeniem. Szczególnie silnie przeżywane są odejścia, gdy grupa staje się coraz mniej liczna i pojawia się obawa o jej przetrwanie. W takiej sytuacji grupa mierzy się nie tylko z lękiem o to, czy grupa przetrwa, czy się rozpadnie, a oni sami zostaną opuszczeni, ale także z ciężarem odpowiedzialności. W takich sytuacjach szczególnie wyraźne odczuwalny staje się fakt, że odpowiedzialność za grupę ponosi każdy z jej uczestników i tylko wtedy, gdy każdy z nich się zaangażuje, grupa ma szansę trwać i się rozwijać, umożliwiając rozwój każdej z osób.

Grupy wsparcia

Grupy wsparcia to najczęściej grupy tematyczne. Uczestnicy grupy skupiają się wokół jednego problemu, sytuacji, a celem udziału w grupie jest uzyskanie wsparcia zarówno emocjonalnego jak i poznawczego – można obserwować, jak inni radzą sobie z podobnymi problemami. Ważną rolę w grupach wsparcia odgrywa sama przynależność do grupy. Poczucie wspólnoty oraz to, że własną obecnością, aktywnym doświadczeniem, czy zaangażowaniem możemy innym pomóc to ważne czynniki leczące.

Praca w grupie w dużej mierze skupia się na “tu i teraz”, na radzeniu sobie z doświadczanymi trudnościami, konkretnymi problemami. Istotną rolę odgrywają informacje zwrotne od innych uczestników grupy, dzielenie się przez nich ich własnymi doświadczeniami. Prowadzący grupę są bardziej aktywni niż w grupie psychoterapeutycznej, a spotkania uczestników poza grupą nie są zabronione, a czasami są wręcz zalecane. Celem grupy jest nabycie bądź odblokowanie zasobów do radzenia sobie z trudnościami u jej uczestników.

Grupy wsparcia zazwyczaj są grupami otwartymi, co umożliwia spotkanie się ze sobą osób na różnym etapie radzenia sobie z trudnościami. Osoby bardziej „zaawansowane” stanowią nieocenione wsparcie dla nowych uczestników.

Grupa rozwojowa

Grupa rozwojowa ma za zadanie wspierać jednostkę w procesie jej naturalnego rozwoju. Każdy z nas w swoim życiu ma lepsze i gorsze dni. Przeżywamy całą gamę różnorodnych uczuć od tych wzniosłych i przyjemnych, po takie, o których nie chcemy mówić nikomu. Każdy szuka swojego miejsca w świecie, przestrzeni, w której będzie mógł się realizować, sposobu na życie, w którym będzie czuł się szczęśliwy.

Grupa rozwojowa ma pomóc uczestnikom w odpowiedzi na pytania: kim jestem i czego w życiu pragnę. Stwarza bezpieczną przestrzeń do szukania zasobów, które posiadamy, a których często sami nie dostrzegamy. Podsuwa wskazówki do przekształcania problemów stojących na naszej drodze w wyzwania, które dobrze przeżyte mogą nas wzmocnić i zbudować. Wspiera w trudnościach na drodze rozwoju jak również uczestniczy w radościach z niego płynących.

Dlatego też grupy rozwojowe najczęściej kierowane są do osób w określonych, można by powiedzieć przełomowych momentach swojego życia. Najczęściej spotykana grupa rozwojowa to grupa dedykowana nastolatkom. To burzliwy okres w życiu, czas intensywnych zmian, poszukiwań, określania własnej tożsamości i wsparcie innych osób – zarówno takich, które mierzą się z podobnymi wyzwaniami, jak i tych, które ten burzliwy okres mają już za sobą jest bardzo pomocne.

W naszym Ośrodku Psychoterapii prowadzimy dziecięcą grupę rozwojową, „celem której, poprzez ćwiczenia uważności, jest wzrost świadomości swoich emocji i swojego wpływu na nie, a także wzrost poczucia własnej wartości i umiejętności nawiązywania zdrowych, satysfakcjonujących relacji.”³ Na grupę zapraszamy dzieci, które przeżywają trudności w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami, mają tendencje do wycofywania się z relacji, są nieśmiałe i mierzą się z niskim poczuciem własnej wartości.

Grupa psychoterapeutyczna

Grupa psychoterapeutyczna umożliwia uczestnikom dzięki ich własnym obserwacjom, komentarzom psychoterapeutów oraz dyskusji grupowej poszerzenie i pogłębienie świadomości, zarówno samoświadomości, jak i świadomości relacji, w jakie wchodzimy oraz jej je przeżywamy, budujemy i kończymy. Pacjenci w świadomy jak i częstokroć nieświadomy sposób wyrażają swój stosunek do grupy jako całości, poszczególnych jej członków, jak również prowadzących. Uczestnicy grupy w toku jej rozwoju ujawniają własną problematykę, mierzą się z kwestiami zależności, separacji, indywiduacji.

W psychoterapii grupowej najważniejszym czynnikiem są relacje między uczestnikami grupy oraz między uczestnikami a psychoterapeutami prowadzącymi.

Pomimo, iż możemy wyróżnić pewne procesy, zjawiska ukazujące się w każdej grupie, to nie możemy w pełni przewidzieć dynamiki grupowej, co świadczy o wyjątkowości każdej grupy i jej indywidualnym wymiarze. Dzięki zasadom settingu, zapewniającym optymalne warunki bezpieczeństwa, uczestnicy mają możliwość wziąć udział w unikatowym doświadczeniu grupowym.

Psychoterapię grupową szczególnie polecamy osobom, które doświadczają trudności w nawiązywaniu bądź utrzymaniu relacji z innymi ludźmi, tym, którzy obawiają się zarówno bliskości jak i samotności. Do udziału w tej formie psychoterapii zapraszamy także osoby, które mierzą się z poczuciem pustki, brakiem satysfakcji w życiu, mają trudności z odnalezieniem sensu życia, przeżywają napięcie i niepokój.

W naszym Ośrodku Psychoterapii prowadzimy terapię grupową dla osób dorosłych.

Prowadzimy również grupę psychoterapeutyczną dla osób z syndromem DDA. Terapia DDA (Dorosłe Dzieci Alkoholików) to forma leczenia psychologicznego osób wychowywanych w domu, w którym rodzic lub rodzice byli uzależnieni od alkoholu.

Terapia grupowa – czynniki leczące⁴

Wprawdzie grupy różnią się charakterem, założeniami, obowiązującymi w nich zasadami, wyróżnić można jednak kilka czynników, które pomagają poradzić sobie z doświadczanymi trudnościami. Są to:

• towarzyszenie innym w ich zmaganiom i obserwacja tego, jak sobie radzą, pomagają odzyskać nadzieję,
• obserwowanie innych poszerza wiedzę na temat możliwych sposobów radzenia sobie, jest źródłem pomysłów, które można wykorzystać we własnym życiu,
• doświadczenie, że inni ludzie także zmagają się z (podobnymi) trudnościami daje poczucie , że możemy być zrozumiani i zaakceptowani przez innych, osłabia poczucie osamotnienia,
• poczucie, że możemy innym zaoferować coś od siebie – buduje i wzmacnia poczucie własnej wartości,
• bezpieczne środowisko grupy i wspierająca obecność terapeutów ułatwia przeżycie trudnych dla nas sytuacji i podjęcia próby zmiany naszego zachowania,
• informacje zwrotne od innych uczestników oraz komentarze prowadzących dają możliwość zrozumienia własnych emocji i zachowań,
• charakter grupy sprzyja testowaniu nowych sposobów reagowania, wyrażaniu emocji, zachowania się,
• udział w grupie umożliwia doświadczenie przynależności, poczucia bycia częścią grupy.

Agata Hensoldt-Jankowska – psycholożka, certyfikowana psychoterapeutka (PTP), w Ośrodku Przystań prowadzi psychoterapię indywidualną, par i grupową

Bibliografia:

1. Nitsun M. (2015) „Antygrupa. Siły destrukcyjne w grupie oraz ich twórczy potencjał”, Laboratorium Psychoedukacji & Pracownia Humani, s. 265
2. Yalom I. (2006), „Psychoterapia grupowa. Teoria i praktyka”, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 175
3. www.osrodekprzystan.com/dziecieca-grupa-rozwojowa/
4. Yalom I. (2006), „Psychoterapia grupowa. Teoria i praktyka”, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego

Psycholog Wrocław – umów wizytę online lub telefonicznie 

Zapraszamy! Ośrodek Psychoterapii Przystań