Zaburzenia osobowości – czym są, jak je rozpoznać i leczyć?

Zaburzenia osobowości to bardzo zróżnicowana kategoria zaburzeń. Zaburzenia osobowości charakteryzowane są jako względnie stały wzorzec zachowań i doświadczeń, który odbiega od tych przyjętych w danej kulturze. Z tego artykułu dowiesz się jaka jest definicja osobowości, czym są zaburzenia osobowości i jak je leczyć. Dodatkowo w artykule opisane są różne typy zaburzeń osobowości.

Spis treści:

• Co to jest osobowość?
• Czym są zaburzenia osobowości?
• Przyczyny występowania zaburzeń osobowości
• Cechy wspólne zaburzeń osobowości
• Klasyfikacja zaburzeń osobowości
• Osobowość paranoiczna
• Osobowość schizoidalna
• Osobowość dyssocjalna
• Osobowość chwiejna emocjonalnie
• Osobowość histrioniczna
• Osobowość anankastyczna
• Osobowość lękliwa
• Osobowość zależna
• Leczenie zaburzeń osobowości

Co to jest osobowość?

Trudno jest podać jedną, konkretną i uniwersalną definicję osobowości. Przede wszystkim należy jednak stwierdzić, że osobowość to zestaw cech, które w ogromnym stopniu określają człowieka. Definiuje ona sposób odczuwania, myślenia czy reagowania na różne sytuacje. Osobowość wpływa też na to, w jaki sposób i jak człowiek wchodzi w interakcje z innymi ludźmi i otaczającym go światem. Osobowość nie jest też czymś, z czym człowiek się rodzi, osobowość kształtuje się w ciągu całego naszego życia, proces ten jest długotrwały. Zaczyna się już z przyjściem człowieka na świat i trwa przez długi czas. Część badaczy uważa, że osobowość kształtuje się do końca okresu dzieciństwa. Inni natomiast nie stawiają tak wyraźnych granic i twierdzą, że proces ten kształtuje się długo po zakończeniu etapu dzieciństwa i wejściu w dorosłość.  

Na rozwój osobowości wpływ ma wiele czynników. Ważną rolę odgrywają hormony czy budowa układu nerwowego i jego specyficzne funkcjonowanie. Jednak nie należy zapominać także o tym, że środowisko, w jakim wychowuje się dana osoba, dom rodzinny, szkoła, relacje z rówieśnikami i wiele innych kwestii również wpływa na rozwój osobowości.

Czym są zaburzenia osobowości?

Zaburzenia osobowości to więcej niż po prostu kryzysy psychiczne. To też więcej niż zaburzenia psychiczne, które mogą pojawić się w dowolnym momencie życia danego człowieka, ale mogą też zniknąć. To zaburzenie, które dotyka samej struktury, sedna tego, co ma tworzyć całą osobowość człowieka. W takim ujęciu zaburzenia osobowości to utrwalone wzorce określające postępowanie danej osoby, jej odbieranie rzeczywistości czy podejście do kontaktów międzyludzkich. To cechy charakterologiczne, które mają charakter utrwalony. Zaburzenia osobowości wpływają nie tylko na to, jak dany człowiek postrzega innych ludzi i cały otaczający go świat, ale też na to w jaki sposób myśli, czy jak postrzega samego siebie. Mogą bardzo poważnie utrudnić lub wręcz uniemożliwić nawiązywanie zdrowych relacji międzyludzkich i negatywnie wpływać na życie rodzinne, zawodowe oraz społeczne.

Przyczyny występowania zaburzeń osobowości

Zaburzenia osobowości wynikają ze złożonych przyczyn. Pod uwagę należy brać czynniki biologiczne, psychospołeczne oraz genetyczne. Niegdyś czynniki genetyczne nie były przedmiotem wytężonych badań. Naukowcy koncentrowali się raczej na czynnikach rodzinnych. Wskazywano brak zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa, stres, konflikty w rodzinie i brak zaspokojenia potrzeby miłości, a także zaburzone kontakty między członkami rodziny, doświadczanie przemocy czy dorastanie w warunkach społecznej patologii jako przyczyny wystąpienia zaburzeń osobowości.

W tym ujęciu ogromne znaczenie dla wystąpienia zaburzeń osobowości mają też wszelkie zaburzone i nieprawidłowe relacje na linii dziecko-rodzice. Nadopiekuńczość, chłód emocjonalny, stała kontrola i niemożność podejmowania decyzji. 

Cechy wspólne zaburzeń osobowości

Zaburzenia osobowości są bardzo zróżnicowane, dlatego są tak trudne w diagnozowaniu. Istnieje jednak pewna pula cech wspólnych. Zaburzenia osobowości to ciężkie zmiany w samej strukturze charakteru, dlatego można zauważyć objawy, które mogą być niepokojące przy bliższej obserwacji. Mogą być też pomocne podczas diagnostyki konkretnych zaburzeń osobowości.

Cechy wspólne zaburzeń osobowości:

• dana osoba zachowuje się ciągle w ten sam lub w bardzo podobny sposób, niezależnie od okoliczności. Nie jest skłonna do adaptacji do nowych warunków. Charakteryzuje się małą elastycznością,
• są bardzo głęboko zakorzenione,
• nie są pojedynczym zachowaniem, a całym wzorem, zgodnie z którym tworzą charakter konkretnej osoby,
• utrudniają zdrowe relacje międzyludzkie,
• wpływają na to, jak dana osoba postrzega świat i jak reaguje w określonych sytuacjach,
• są bardzo przerysowane względem tych, które występują u osób niezaburzonych,
• nie przemijają, nie mają charakteru epizodycznego i podczas całego życia utrwalają się i umacniają.

Klasyfikacja zaburzeń osobowości

Zgodnie z międzynarodową klasyfikacją zaburzeń psychicznych (ICD-10) wyróżnia się następujące odmiany specyficznych zaburzeń osobowości: osobowość paranoiczna, osobowość schizoidalna, osobowość dyssocjalna, osobowość chwiejna emocjonalnie, osobowość histrioniczna, osobowość anankastyczna, osobowość lękliwa i osobowość zależna. Z kolei w klasyfikacji DSM IV wyróżnia się zaburzenia osobowości typu A (paranoiczne, schizoidalne, schizotypowe), zaburzenia osobowości typu B (antyspołeczne, z pogranicza (borderline), histrioniczne, narcystyczne), zaburzenia osobowości typu C (unikowe, zależne, obsesyjno-kompulsyjne).

Zaburzenia osobowości – osobowość paranoiczna

Osobowość paranoiczną cechuje brak zaufania do innych ludzi, podejrzliwość, wrogość, nadmierna wrażliwość na krytykę. Taka osoba często ma zawyżone poczucie własnej wartości, a jej reakcje są nacechowane chłodem. Osobowość paranoiczna może zauważać zniewagę i lekceważenie w słowach, które wcale nie miały nieść takiego przekazu.

Zaburzenia osobowości – osobowość schizoidalna

Osobowość schizoidalna robi wrażenie osoby chłodnej emocjonalnie, przy pierwszym kontakcie nie tryska humorem. Jej poglądy odbiegają od poglądów innych osób i mogą być ekscentryczne. Takie osoby są samotnikami, nie czerpią satysfakcji z reakcji interpersonalnych i trzymają się na uboczu. Nie wchodzą w trwałe związki i nie interesują się seksualnością.

Zaburzenia osobowości – osobowość dyssocjalna

Osoby z osobowością dyssocjalną nie liczą się z osobami i potrzebami innych ludzi i nie przestrzegają norm społecznych. Są impulsywne i agresywne, mają niską tolerancję na frustrację i nie przewidują konsekwencji swoich czynów. Często łamią prawo i nadużywają alkoholu lub środków psychoaktywnych.

Zaburzenia osobowości – osobowość chwiejna emocjonalnie

Osobowość chwiejna emocjonalnie dzieli się na dwa podtypy.

Podtyp impulsywny: takie osoby cechuje zmienny nastrój i skłonność do wybuchów, reagują gniewem i przemocą.         

Podtyp borderline (osobowość z pogranicza): oprócz chwiejnych emocji borderline charakteryzuje niejasny obraz siebie, celów, preferencji, przeżywanie chronicznej pustki, angażowanie się w niestabilne związki.

Zaburzenia osobowości – osobowość histrioniczna

Osoba z osobowością histrioniczną ma potrzebę być w centrum uwagi. Charakteryzuje ją płytka uczuciowość i skłonność do teatralnych zachowań. Prowokuje i uważa swoje związki za bliższe, niż są nimi w rzeczywistości.

Zaburzenia osobowości – osobowość anankastyczna

Osobowość anankastyczna jest sumienna, obsesyjnie dba o szczegóły, chorobliwie obawiając się popełnienia błędu. Jest mało elastyczna w kwestiach etycznych i religijnych.

Zaburzenia osobowości – osobowość lękliwa 

Osobowość lękliwa (unikająca) żyje w ciągłym lęku przed krytyką i odrzuceniem. Ma trudność w nawiązywaniu kontaktów społecznych, unika wyzwań, jednocześnie odczuwając cierpienie z tego powodu. 

Zaburzenia osobowości – osobowość zależna

Osoby z osobowością zależną czują się niekompetentne i mają problem z formułowaniem własnych opinii. Cechuje je uległość. W wielu sytuacjach społecznych czują się bezradne. Potrzebują wsparcia innych osób.

Leczenie zaburzeń osobowości

Głównym sposobem leczenia osób z zaburzeniami osobowości jest długoterminowa psychoterapia psychodynamiczna. Dostępne są liczne wyniki wiarygodnych badań potwierdzających skuteczność i przydatność takiego postępowania. W przypadku prawidłowej kwalifikacji i trwałości terapii (mającej charakter długoterminowy) możliwe jest uzyskanie realnych zmian w funkcjonowaniu pacjenta. Coraz więcej danych potwierdza skuteczność innych metod psychoterapii (np. modyfikacje terapii poznawczo-behawioralnej). Podstawowym czynnikiem terapeutycznym, niezależnym od stosowanego podejścia, jest nawiązanie relacji terapeutycznej opartej na wzajemnym zaufaniu, bezpieczeństwie i zaangażowaniu.

Farmakoterapia ma znaczenie uzupełniające i leki zaleca się głównie ze wskazań objawowych, np. w celu opanowania nasilonej depresji, lęku czy krótkotrwałych objawów psychotycznych. Obserwowany w ostatnich latach rozwój w zakresie terapii zaburzeń osobowości jest nadzieją dla wielu pacjentów, którzy dzięki temu mogą uniknąć stopniowej destrukcji swojego życia i mają szansę na lepsze funkcjonowanie w wielu obszarach .

Magdalena Tomecka – psycholog, psychoterapeutka w trakcie szkolenia

Bibliografia:

• Cierpiałkowska Lidia, Emilia Soroko, 2016. Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej. Poznań: Wydawnictwo naukowe.
• McWilliams Nancy, 2015. Diagnoza psychoanalityczna. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Psycholog Wrocław – umów wizytę online lub telefonicznie 

Zapraszamy! Ośrodek Psychoterapii Przystań