Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) – między manią a depresją

Spis treści:

• Czym są zaburzenia afektywne dwubiegunowe?
• Kryteria diagnostyczne
• Pierwsze objawy zaburzeń afektywnych dwubiegunowych
• Diagnoza zaburzeń afektywnych dwubiegunowych
• Współwystępowanie z innymi schorzeniami
• Leczenie zaburzeń afektywnych dwubiegunowych

Czym są zaburzenia afektywne dwubiegunowe?

Zaburzenia afektywne dwubiegunowe, to zaburzenia nastroju, w przebiegu których poza depresją pojawia się „drugi biegun”. Czym on jest? Mogą to być różnorodne stany od hipomanii do manii lub stany mieszane. Hipomania to kilkudniowy stan poprawy funkcjonowania, podwyższonego nastroju; mania to stan wzmożonego nastroju, wyrażać się może euforią lub rozdrażnieniem.

Stany mieszane natomiast, które są zjawiskiem stosunkowo częstym, charakteryzują się równoczesnym występowaniem pojedynczych objawów depresji i manii lub hipomanii.

Jak widać, obraz CHAD może być bardzo różnorodny i nie zawsze jest jednoznaczny (szczególnie trudne do zdiagnozowania są stany subkliniczne), co utrudnia trafną diagnozę. Szczególne trudność powodować może rozpoznanie hipomanii, która często przeżywana jest jako poprawa nastroju, powrót do dobrego samopoczucia, stan, na który pacjent nie uskarża się.

Kryteria diagnostyczne

Przyjrzyjmy się bliżej wskaźnikom, na podstawie których diagnozowane są poszczególne stany. Co ważne, objawy muszą utrzymywać się przy depresji co najmniej 2 tygodnie, przy manii – tydzień.

Kryteria diagnostyczne – depresja:

Objawy trwają minimum 2 tygodnie
A. objawy podstawowe:
1. obniżony nastrój, przez większą część dnia niemal codziennie, niepodlegający wpływowi wydarzeń zewnętrznych
2. utrata zainteresowań i zdolności odczuwania radości
3. zmniejszenie energii lub wzmożona męczliwość, zmniejszenie aktywności
B. objawy dodatkowe:
– osłabienie koncentracji i uwagi lub przejawy zmniejszonej zdolności myślenia lub skupienia się takie jak niezdecydowanie lub wahanie się,
– niska samoocena i mała wiara w siebie. Spadek zaufania i szacunku do siebie
– poczucie nadmiernej i nieuzasadnionej winy i nieracjonalne wyrzuty sumienia
– pesymistyczne widzenie przyszłości
– nawracające myśli o samobójstwie i śmierci lub jakiekolwiek czyny samobójcze
– zaburzenia snu (zwykle poranne budzenie się, trudności w zasypianiu)
– zmniejszony apetyt (zwykle obniżony, chudnięcie)

W depresji psychotycznej dodatkowymi objawami są urojenia, omamy, ciężkie zahamowanie psychoruchowe.

Kryteria diagnostyczne – mania:

Zmiana nastroju jest wyraźna i utrzymuje się przynajmniej przez tydzień
1. wzmożona aktywność lub niepokój fizyczny
2. wzmożona rozmowność (potrzeba mówienia)
3. gonitwa myśli lub subiektywne odczuwanie ich przyspieszenia
4. utrata normalnych zahamowań społecznych, prowadząca do zachowań niedostosowanych do okoliczności
5. zmniejszona potrzeba snu
6. wzmożona samoocena lub poczucie wyższości
7. łatwa odwracalność lub stałe zmiany aktywności lub planów
8. zachowania bezceremonialne lub lekkomyślne, z niedocenianiem ryzyka
9. wzmożona energia seksualna lub seksualne nietakty

W manii psychotycznej pojawiają się dodatkowo urojenia wielkościowe, urojenia mocy i misji, nasilona gonitwa myśli i słowotok, bezsenność i zaniedbywanie jedzenia i picia.

Kryteria diagnostyczne hipomania:

– trwa kilka dni
– objawy są mniej nasilone niż w manii (są jednak bardziej przewlekłe i wyraźne niż w cyklotymii)
– brak urojeń i omamów
– zachowany częściowy krytycyzm
– stałe, łagodne wzmożenie nastroju
– większa pewność siebie i wyraźnie dobre samopoczucie
– zwiększona energia i aktywność
– zmniejszony lęk społeczny
– gadatliwość
– zwiększona liczba kontaktów z otoczeniem, spoufalanie się
– wzmożenie popędu seksualnego
– zmniejszona potrzeba snu.

Hipomania przekształcić się może albo w manię, albo w depresję.

Pierwsze objawy zaburzeń afektywnych dwubiegunowych

W zależności od typu CHAD może mieć różne początki i odmienne przebiegi (różna częstotliwość i długość nawrotów i remisji), dlatego też mówi się o spectrum zaburzeń dwubiegunowych. Najczęściej przebiega w sposób bardzo nieregularny i różnorodny. Pierwsze objawy mogą pojawiać się między 17 a 21 r. ż.

Diagnoza zaburzeń afektywnych dwubiegunowych

Ponieważ pierwsze stany manii czy hipomanii mogą pojawiać się po wielu epizodach depresji nawracającej, diagnoza zburzeń afektywnych dwubiegunowych nie jest łatwa. Istnieje kilka kwestionariuszy, które pozwalają wychwycić występowanie objawów charakterystycznych dla manii i hipomanii. Są to m. in. : Kwestionariusz Zaburzeń Nastroju (MDQ), HCL – 32 i HCL – 16 .
Poniżej zamieszamy kilka pytań, które mają charakter orientacyjny i pozwalają zwrócić uwagę na istotne objawy (5):

Czy był w Twoim życiu okres, kiedy byłeś inny niż zazwyczaj i:
1. czułeś się tak dobrze i tak „super”, że inni ludzie myśleli, że nie jesteś zwykłym, normalnym „sobą” lub byłeś na takim „wyżu”, że wpadłeś z tego powodu w kłopoty?
2. byłeś tak rozdrażniony, że krzyczałeś na innych lub zaczynałeś bójki lub kłótnie?
3. byłeś znacznie bardziej pewny siebie niż zwykle?
4. spałeś znacznie mniej niż zazwyczaj i byłeś wyspany?
5. byłeś znacznie bardziej aktywny i robiłeś więcej rzeczy niż zwykle?
6. byłeś znacznie bardziej zainteresowany seksem niż zwykle?
7. robiłeś rzeczy dla Ciebie niezwykłe lub takie, o których można by powiedzieć, że są zbędne, pochopne czy ryzykowne?
8. wydałeś pieniądze w sposób, który sprowadził kłopoty na Ciebie i Twoja rodzinę?

Na uwagę zasługują też pewne charakterystyczne cechy epizodów depresyjnych, gwałtowny rozwój depresji i duża ilość epizodów, nieskuteczność leków przeciwdepresyjnych. Warto też wspomnieć o regule „3”, wykrywającej „miękkie” cechy dwubiegunowe u osób z depresją nawracającą. Reguła ta odnosi się do powtarzalności, cykliczności pewnych cech biograficznych i zachowań u osób, u których zdiagnozowano zaburzenia afektywne dwubiegunowe. Znajdują się na niej (1):

• więcej niż 3 epizody depresyjne,
• 3 nieudane małżeństwa,
• 3 nieudane terapie lekami przeciwdepresyjnymi,
• 3 krewni pierwszego stopnia z zaburzeniami afektywnymi,
• obecność w wywiadzie rodzinnym zaburzeń afektywnych w 3 pokoleniach,
• wybitne osiągnięcia członków rodziny w 3 różnych obszarach,
• wykonywanie równocześnie 3 zawodów,
•  płynność w 3 językach (w grupie osób urodzonych w USA),
• 3 różne profesje (wykonywane jednocześnie),
• 3 współistniejące zaburzenia lękowe,
• triada wcześniejszych diagnoz zaburzeń osobowości (histrionicznej, psychopatycznej lub borderline),
•  triada cech: labilność nastroju, energia–aktywność, śnienie na jawie,
• ekstrawagancja wyrażająca się triadą jaskrawych kolorów,
• nadużywanie 3 substancji psychoaktywnych,
•  3 zaburzenia związane z kontrolą impulsów,
• jednoczesne umawianie się na randki z 3 osobami.

Współwystępowanie z innymi schorzeniami

Zaburzeniom afektywnym dwubiegunowym czeto towarzyszą inne zaburzenia psychiczne i schorzenia somatyczne. CHAD często współwystępuje z: ADHD, zaburzeniami lękowymi, uzależnieniami, zburzeniami lękowymi, zburzeniami osobowości, chorobami somatycznymi (nadwagą i otyłością, zespołem metabolicznym, cukrzycą, nadciśnieniem, migrenami, dysfunkcjami tarczycy, chorobami sercowo – naczyniowe).

Leczenie zaburzeń afektywnych dwubiegunowych

Ze względu na swoją różnorodność, zmienną dynamikę, trudności diagnostyczne, współwystępowanie i nakładanie się innych zaburzeń emocjonalnych i somatycznych, najskuteczniejszym leczeniem jest podejście kompleksowe. Podstawą jest farmakoterapia, a leki (stabilizatory nastroju) muszą być przyjmowane cały czas. Niestety czas diagnozy i dobrania odpowiedniego leczenia jest długi i średnio wynosi kilka lat.
Farmakoterapia w chorobie afektywnej dwubiegunowej nastawiona jest na: usuwanie epizodów, zapobieganie kolejnym nawrotom oraz zatrzymanie postępujących zmian w układzie nerwowym. Nieocenionym wsparciem dla farmakoterapii jest psychoedukacja i psychoterapia.

Psychoedukacja pacjenta (i w miarę możliwości również jego rodziny, bliskich) dotycząca specyfiki choroby i jej leczenia (rola farmakoterapii) odgrywa szczególnie ważną rolę, a jej skuteczność została potwierdzona w badaniach. Kompleksowy plan psychoedukacji zawiera (2):
1) informacje na temat choroby: czynniki etiologiczne,objawy, przebieg zaburzenia, rokowanie;
2) strategię leczenia farmakoterapeutycznego z uwzględnieniem działań niepożądanych i ryzyka związanego z przerwaniem leczenia;
3) wpływ substancji psychoaktywnych na przebieg choroby i leczenia;
4) naukę wczesnego rozpoznawania nawrotów i sposobów radzenia sobie z nimi. Ważne jest zidentyfikowanie charakterystycznych dla danego pacjenta czynników zwiększających ryzyko nawrotu, objawów poprzedzających nawrót choroby oraz stworzenie planu działania i wypracowanie strategii radzenia sobie na wypadek nawrotu. Wielu chorych z CHAD na podstawie własnego doświadczenia identyfikuje swoiste dla siebie czynniki zwiększające ryzyko kolejnego nawrotu;
5) rozpoznanie czynników wpływających korzystnie na stan zdrowia psychicznego danej osoby oraz naukę radzenia sobie ze stresem, wyrabiania nawyków regularnego trybu życia, jak również umiejętności rozwiązywania problemów.

Psychoterapia powinna być dostosowana do fazy choroby i aktualnych możliwości pacjenta, Interwencje poznawczo-behawioralne nie są możliwe na każdym etapie choroby; w zależności od stanu pacjenta stosuje się od krótkich, 15 – 20 minutowych interwencji po 60-cio minutowe sesje. Także w zależności od fazy choroby – nasilenia objawów bądź remisji stosuje się różnorodne działania – od psychoterapii poznawczo-behawioralnej po psychoterapię wspierającą i interwencje skoncentrowane na rozwijaniu umiejętności radzenia sobie.

Skuteczność psychoterapii wyraża się w dobrej współpracy pacjenta i lekarza w zakresie przyjmowania leków oraz zmiany i utrzymywania pożądanych, wspierających relacji społecznych. Te ostatnie są ważne nie tylko na fakt, że mogą stanowić źródło wsparcia bądź silnego stresu, ale także ze względu na to, że z funkcjonowaniem społecznym wiązać się może rytm biologiczny pacjenta. Duże zaniedbania dotyczące rytmów snu i czuwania podobnie jak silny albo przedłużający się stres mogą być dodatkowymi czynnikami wyzwalającymi nawrót choroby.

Jeżeli chodzi o podejścia psychoterapeutyczne, w leczeniu CHAD na szczególną uwagę zasługuje psychoterapia poznawczo-behawioralna, która łączy w sobie elementy oddziaływań interpersonalnych, regulację rytmów biologicznych, pracę nad przekonaniami (negatywne postrzeganie siebie, otaczającej rzeczywistości i przyszłości – w depresji i pozytywnie zniekształcony obraz siebie, otaczającej rzeczywistości i przyszłości – w manii) i emocjami oraz oddziaływania behawioralne.

Agata Hensoldt – Jankowska – psycholożka, certyfikowana psychoterapeutka, w Ośrodku Psychoterapii Przystań prowadzi psychoterapię indywidualną i grupową osób dorosłych oraz psychoterapię par

Bibliografia:
(1) A. Gorostowicz, M. Siwek: Trudności w diagnostyce choroby afektywnej dwubiegunowej, Psychiatr Psychol Klin 2018, 18 (1), p. 61–73
(2) K. Jakuszkowiak-Wojten, M. Gałuszko-Węgielnik, A. Wojtas: Rola psychoterapii poznawczo–behawioralnej w leczeniu zaburzeń afektywnych dwubiegunowych w: Psychiatria 2012, tom 9, nr 1 tom 9, nr 1, 36–41
(3) Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania ICD-10. Badawcze kryteria diagnostyczne, Kraków – Warszawa 1998
(4) Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD – 10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne, Kraków – Warszawa 2000, UWM „Vesalius” Instytyt Psychiatrii i Neurologii
(5) https://www.centrumdobrejterapii.pl/materialy/depresja-czy-choroba-dwubiegunowa-kwestionariusz-zaburzen-nastroju/
Szkolenie „Zagadnienia psychiatrii i psychologii klinicznej” Copernicus College

Dowiedz się więcej:

Jak się czuje osoba w depresji?

Dlaczego warto iść na psychoterapię?

Od czego zacząć spotkanie z psychoterapeutą poznawczo- behawioralnym?

Psycholog Wrocław – umów wizytę online lub telefonicznie 

Zapraszamy! Ośrodek Psychoterapii Przystań