Depresja młodzieńcza

Depresja młodzieńcza zwana jest również depresją adolescencyjną. Słowo adolescencja, z łac. adolescere oznacza dorastanie, a zatem okres przejściowy pomiędzy dzieciństwem a dorosłością. Czas trudny pod wieloma względami: zarówno od strony tego co dzieje się u ludzi młodych na poziomie psychofizycznym, jak i na styku z otoczeniem: rodziną, szkołą, grupą rówieśniczą czy funkcjonowaniem w społeczeństwie i kulturze.

Spis treści:

• Trudny czas dojrzewania
• Dojrzewanie – czas niepewności
• Obraz kliniczny depresji młodzieńczej
• Depresja młodzieńcza – obszar nastroju i emocji
• Depresja młodzieńcza – obszar poznawczy
• Depresja młodzieńcza – obszar aktywności
• Depresja młodzieńcza – obszar zachowania
• Depresja młodzieńcza – obszar dolegliwości somatycznych
• Leczenie depresji młodzieńczej

Trudny czas dojrzewania

Znany ze sformułowania teorii rozwoju psychospołecznego, obejmującej wnikliwą analizę rozwoju człowieka od niemowlęctwa do późnej starości, sławny psychoanalityk Erik Erikson twierdził, że człowiek rozwija się zgodnie z zasadą epigenezy – według określonego planu. Każda ze zdolności ego rozwija się sukcesywnie w określonym czasie, a kolejne stadia psychospołecznego rozwoju człowieka są następstwem poprzednich. Według Eriksona, na przestrzeni życia człowiek przechodzi przez osiem stadiów rozwojowych, a ich pozytywne zakończenie decyduje o konstrukcji osobowości.

Dojrzewanie – czas niepewności

Adolescencja czyli stadium piąte to czas szczególny, w którym dzieciństwo dobiega końca, a zaczyna się młodość. Jednocześnie zakwestionowane zostaje dotychczasowe status quo w związku z dynamicznymi wzrostem ciała oraz uzyskaniem przez młodych ludzi fizycznej dojrzałości seksualnej.  Zgodnie z podejściem Eriksona najważniejszym zadaniem jednostki na tym etapie jest zintegrowanie tożsamości, tj. uzyskanie wewnętrznej jedności i ciągłości pomiędzy własnym obrazem siebie, a tym jak się jest spostrzeganym przez dorosłych. Wyrazem nieosiągnięcia trwałej i satysfakcjonującej tożsamości jest rozproszenie ról, czyli niepewność kim się jest. W tym samym czasie system rodzinny ulega przeobrażeniu. Rodzice stają przed wizją tzw. „pustego gniazda”, co rodzi konieczność reorganizacji ich wzajemnych stosunków. Jest to dla nich czas podsumowywania osiągnięć zawodowych, pierwszych sygnałów starzenia się, konfrontacji z chorobami własnych rodziców i opieką nad nimi, a być może nawet z ich śmiercią.

Konieczność przyjęcia  syna czy córki, z ich rozkwitającą młodością, seksualnością, głośnym zachowaniem, muzyką, a przede wszystkim buntem przeciw systemowi wartości i autorytetowi rodziców, rodzi napięcia i konflikty.

Jak widać wiele płaszczyzn nakłada się i wzajemnie przenika, sprawiając wrażenie chaosu. Młody człowiek jest jednakże cały czas podmiotem swego istnienia, a czas dojrzewania jest jednocześnie okresem wypełniania przez niego zadań rozwojowych, uwarunkowanych zarówno dojrzewaniem biologicznym jak i presją społeczno-kulturową. Osiągnięcie równowagi emocjonalnej, określenie zainteresowania wobec płci, uniezależnienie się od kontrolującej władzy rodzicielskiej, uzyskanie akceptacji grupy rówieśniczej, doskonalenie intelektualne, wybór przyszłego zawodu, czy też używanie czasu wolnego, to bardzo ważne zadania, które mocno obciążają zasoby adolescentów.

Biorąc pod uwagę, że w tym czasie obraz samego siebie jest jeszcze mocno niestabilny, niepowodzenia niekorzystnie na niego wpływają, a rozdźwięk między tym kim chciałoby się być (ja oczekiwane), a tym kim się cały czas jest (ja aktualne) rodzi duże napięcie, które z jednej strony jest siłą napędową działania, z drugiej strony  źródłem ogromnego dyskomfortu psychicznego, który jest istotą depresji. 

Obraz kliniczny depresji młodzieńczej

Depresja młodzieńcza jest swoistym zaburzeniem rozwojowym, wymykającym się klasyfikacjom lekarskim. W jej obrazie klinicznym można znaleźć takie objawy, jak zaburzenia nastroju i emocji, zaburzenia aktywności, czynności poznawczych oraz zachowań. Występują cechy wspólne z depresją osób dorosłych jednak w każdym z obszarów można wyróżnić także cechy charakterystyczne dla depresji młodych.

Depresja młodzieńcza – obszar nastroju i emocji

Tu zaburzenia mogą mieć bardzo różny stopień i koloryt emocjonalny. U osób młodszych lub wolniej dojrzewających mogą przybierać postać raczej zmienności nastroju niż nastroju stale obniżonego. U wielu młodych ludzi dominującym nastrojem może być nastrój drażliwy, nie depresyjny. Charakterystyczne jest występowanie lęku przed przyszłością, wyrażającego się poczuciem niezdolności osiągnięcia zadowalającego statusu w dorosłości (perspektyw zdobycia wykształcenia, pozycji społecznej, statusu materialnego, a bardzo często znalezienia partnera życiowego i spełnienia roli rodzica). Charakterystycznym objawem jest również uczucie nudy i niemożność znalezienia przyjemności. 

Depresja młodzieńcza – obszar poznawczy

Na pierwszy plan wysuwają się zazwyczaj trudności funkcjonowania w podstawowym dla tego okresu życia obszarze nauki szkolnej. Pogorszenie wyników w nauce, tendencja do unikania szkoły, trudności w skupieniu się, wytrwałości w nauce, poczucie nieoryginalności myślenia są często pierwszymi i na ogół niezauważalnymi objawami depresji młodzieńczej. Charakterystyczne jest poczucie małej wartości, przekonanie o nieskuteczności własnych działań i nieuchronności niepowodzenia. 

Depresja młodzieńcza – obszar aktywności

Najwyraźniej występują trudności w rozpoczęciu działania oraz łatwe męczenie się. Charakterystyczne są także zaburzenia rytmów dobowych, trudności w rannym wstawaniu, późne kładzenie się spać, lepsze funkcjonowanie w godzinach wieczornych. Często także występują zaniedbania w staraniu się o wygląd zewnętrzny i higienę osobistą.

Depresja młodzieńcza – obszar zachowania

Zaburzenia w zachowaniu są widoczne najbardziej i sprawiają najwięcej trudności rodzicom, opiekunom i wychowawcom. Zakres tych zachowań obejmuje z jednej strony opór w podejmowaniu codziennych czynności, których oczekuje się od młodych ludzi: chodzenie do szkoły, podejmowanie obowiązków domowych czy też kontaktów z rówieśnikami. Z drugiej strony zachowania łamiące normy i zasady społeczne, między innymi eksperymentowanie ze środkami psychoaktywnymi, jak i chaotyczną, często przypadkową i niepowściągliwą aktywność seksualną. Doświadczanie psychicznego napięcia, połączone z brakiem nadziei na lepszą przyszłość, ułatwiają podejmowanie ryzykownych zachowań, które dają natychmiastową ulgę i doraźne poczucie zmiany. Ten typ zachowań, zwany zachowaniami autodestrukcyjnymi, obejmuje także zachowania samobójcze.

Badania wykazują, że usiłowania samobójstwa pojawiają się we wczesnej fazie dorastania, a szczyt ich nasilenia przypada na okres późnej adolescencji – wczesną dorosłość. Występują częściej wśród dziewcząt niż chłopców, przy czym częstość występowania myśli samobójczych znacznie przewyższa rzeczywiste zachowania samobójcze. Nie do końca wiadomo dlaczego zachowania samobójcze zmieniają się w czasie oraz dlaczego są różnorodne w zależności od warunków kulturowych. Prawdopodobnie społeczno-kulturowy kontekst dorastania ma na nie duży wpływ.

Depresja młodzieńcza – obszar dolegliwości somatycznych

To rozmaite przypadłości: bóle głowy, zaburzenia układu pokarmowego czy bolesność mięśni oraz ogólna fizyczna niedyspozycja, wyrażająca się w subiektywnym poczuciu choroby somatycznej, którą wyjaśnia się spadek sprawności i złe samopoczucie.

Leczenie depresji młodzieńczej

Postępowanie kliniczne powinno być kompleksowe, co wynika z interakcyjnego charakteru różnych czynników wpływających na pojawienie się tego zaburzenia. Wzajemnie wpływają na siebie  fizjologiczne i psychiczne procesy rozwojowe, wcześniej wykształcone cechy osoby oraz kontekst społeczny i środowisko. Wobec tak złożonej i wielopłaszczyznowej dynamiki depresji młodzieńczej, trudno o zadowalające wyniki leczenia farmakologicznego. Środki o działaniu przeciwdepresyjnym i przeciwlękowym przynoszą wprawdzie doraźne korzyści, jednak niosą także ryzyko. Związane jest ono z szybszym działaniem leku na poziom aktywności niż na poprawę nastroju. W konsekwencji, powodują większy napęd do działania przy wciąż bardzo niskim samopoczuciu emocjonalnym, co może zwiększać ryzyko zachowań samobójczych. 

Głównym zadaniem psychoterapii jest stworzenie warunków do bezpiecznego oparcia emocjonalnego, relacji sprzyjającej zaufaniu, nie uzależniającej jednocześnie emocjonalnie, a także pomoc w nabyciu umiejętności racjonalnego i zdrowego rozróżnienia przez młodego człowieka, czym jest stosunek do niego jako osoby, a czym ocena jego zachowań. 

Monika Margol– psycholożka, psychoterapeutka, w Ośrodku Psychoterapii Przystań prowadzi psychoterapię indywidualną.

Bibliografia:
Bomba J.: Psychiatria dzieci i młodzieży (red. I. Namysłowska). Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2016.
Erikson E. H.: Tożsamość a cykl życia, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2004

Dowiedz się więcej:

Jak się czuje osoba w depresji

Depresja po stracie bliskiej osoby

Psychoterapia dzieci i młodzieży

Depresja przed świętami

Psycholog Wrocław – umów wizytę online lub telefonicznie 

Zapraszamy! Ośrodek Psychoterapii Przystań